DİLDEN VE İŞGALE / Köşe Yazısı - Bilal ACAR

 

Yehuda Leib Perlman ve eşi Sipora Feyga 7 Ocak 1858 günün dünyaya gelen oğullarına Eliezer Yitzhak adını vermiştir. Eliezer ‘’Tanrının Yardımı’’ anlamına geliyordu. Yitzhak ise Yahudilikte “Atalar” arasında zikredilen çok önemli bir isimdi. Eliezer’in doğduğu Luzki kasabası o dönemde Rus İmparatorluğu’nun kuzeybatı köşesinde, gözlerden uzakta bir bölgeydi. Ben Yehuda, üç yaşına geldiğinde o yıllarda Doğu Avrupa’da bulunan her Yahudi çocuk gibi İbraniceyi öğrenmeye başladı. 12 yaşına geldiğinde Tevrat ve Talmud’u büyük oranda okuyabilecek seviyedeydi. 

 

Dindar bir aileye mensup olan Elizer tıpkı annesi ve babası gibi dindar olması için Yahudi dininin metinleriyle içli dışlı bir atmosferde büyütülmesi için anne ve babası çok uğraştı. Annesi Tsipora Yehuda’nın perde arkasındaki esas kaygısı ise Avrupa Yahudileri arasındaki gittikçe yaygınlaşan seküler akımların oğullarını da etkileme ihtimaliydi. Bunun için, günlük hayatta karşılaştığı herkesle İbranice konuşarak işe başladı.   Çocukluğunda din dili olarak öğrendiği İbraniceyi, güncel bir dile dönüştürmeyi kafasına koymuştu. 16 yaşına gelmeden Fransızca, Almanca ve Rusça’da konuşmaya başlayan Ben Yehuda için, hayatta tek hedef vardı; İbranice olarak yazılan ilk kitap olan Robinson Crusoe ile tanıştı. O ana kadar İbraniceyi sadece dini metinleri okurken kullanan, normal günlük hayatta Rusça konuşan Eliezer için elinde tuttuğu kitap yepyeni ufuklara açılan bir yelkenli gibiydi.

 

13 Ekim 1881'de Paris'te bir grup arkadaşına ilk kez İbranice hitap eden Eliezer ‘in sözleri, “Modern dönemdeki ilk İbranice günlük konuşma” olarak kayıtlara geçti. Muhataplarının İbraniceyi anlayıp anlamadığını hiç önemsemeyen genç Eliezer'in taviz vermesi söz konusu değildi. Bir süre sonra, yakın çevresi, onunla iletişim kurabilmek için İbranice öğrenmek zorunda kaldı. Ben Yehuda, dil direnişinde ilk meyveleri elde etmişti. Aynı yılın sonunda, henüz yeni evlendiği eşi Devora ile Filistin'e gelen Eliezer Ben Yehuda, İbraniceyi diriltme planının ikinci ve üçüncü aşamalarını gerçekleştirmeye koyuldu. Öncelikle kendi ailesine İbranice konuşmayı şart koşan Ben Yehuda, İbranice bir gazete çıkarmaya ve dili Filistin'e göç eden bütün Yahudilere öğretmeye başladı. Günlük hayatta mevcut olmayan bir dili insanlara öğretmek hiç de kolay bir şey değildi. Yeni kelimelerin karşılıklarını türetmek, oyun ve masallar yazmak, var olanları tercüme edip uyarlamak, okullar ve kurslar açmak, en önemlisi de insanları İbranicenin yeniden konuşulur hale getirilmesi gerektiğine ikna etmek gerekiyordu. Eliezer Ben Yehuda, sabır ve inatla bütün bunları başardı. Yahudi ailelerin “sadece İbranice” konuşmasını teşvik için kampanyalar düzenledi, kendi ailesi de buna öncülük etti.

 

 

Avrupa’da başlayan “Haskala” (Yahudi Aydınlanması) akımı, İbranicenin dinî amaçlar dışında da kullanılması için ilk adım olmuştur. Bu dönemde, Avrupa’daki Yahudi aydınları, seküler eğitim sürecine katılmak suretiyle, Yahudi kimliğini koruyarak Avrupa aydınlanmasından pay almayı, getto sınırlarından kurtulmayı, içinde yaşadıkları toplumlarda daha yüksek roller üstlenmeyi hedeflemişlerdir. Haskala kavramının ifade ettiği anlam, ağırlıklı olarak eğitim, özellikle de Yahudi halkının, yaşadığı Avrupa ülkesinin resmi dilinde, tabii bilimler alanında eğitim görmesi ve bunlarla aynı derecede önemli olmak üzere, geleneklerde ve davranış tarzlarında batılılaşma olmuştur. Almanya, Avusturya, Hollanda, Güney Batı Rusya’da yeşeren Haskala akımı içinde yer alan Yahudi yazarları hem kendi toplumlarının dilinde hem de İbranice olarak tabii bilimler, sosyal bilimler ve edebiyat alanında eserler vermişlerdir.

 

Kudüs çok dilli bir şehirdi. Sokakta birkaç saat dolaşan biri Arapça, Türkçe, Fransızca, İspanyolca, Ruşça, İngilizce, İtalyanca ve daha birçok dilde sohbetlere kulak misafiri olabilirdi. Eliezer Kudüs’e tamamıyla yerleştikten ve işlerini yoluna koyduktan sonra attığı adımlardan biri, 1882’de Yehiel Michel Pinbes’le birlikte ‘’İsrail’i İhya Cemiyeti’ni kurmak oldu. Cemiyetin amacı İbraniceyi dirilterek konuşulan bir dil haline getirmek ve Yahudilerin Filistin topraklarına dönüşü için çalışmaktır.  İbranice ve Siyonizm, birbirini destekleyen ve besleyen iki unsurdur. Eğer ulus olarak diriltecek ve anavatana döneceksek, İbraniceyi konuşup yazabilmek zorundayız. 

 

 

Eliezer Ben Yehuda, Ha-Havatselet’e editör sıfatıyla işe başlamış, 1884 ‘ün sonuna kadar buradaki görevine devam etmişti. Eliezer gazetede her gün İbranice kelime listeleri yayımlıyor, insanlara “Listeyi kesip yanında taşıyın, bu kelimeleri kullanın” telkininde bulunuyordu. Günlerinin çoğunu masa başında çalışarak geçiren Eliezer Ben-Yehuda, özellikle yeni kelimeler türetmeye ve bunlarla ilgili teorik alt yapıyı hazırlamaya odaklanıyordu. Türetilen kelimeler; gazeteler, halka yönelik kurslar ve komitenin çalışmaları vasıtasıyla halka arz ediliyor, hızlı bir şekilde tedavüle sokuluyordu. Bu dergide, 1886’da yazdığı bir yazısında şu satırlara yer verir: “ İbrani Dili, sinagogdan kursa, kurstan okula, okuldan da eve girecek ve yaşayan bir dil olacaktır. Bugün İbranice’de kullanılan şaon (saat), milon (sözlük), iton (gazete), ofna (moda), migvat (havlu) gibi çeşitli kelimeleri bulan kişi de odur. Eliezer Ben-Yehuda, ayrıca, ilk İbranice sözlüğü yazmasıyla da tanınmaktadır. İlk olarak, 1903’te küçük bir sözlük yayınlamış, 1908’den itibaren de Thesaurus Totius Hebrais (Tüm İbrani Dilinin Hazinesi) adlı büyük sözlüğünü yazmaya koyulmuştur. Bu sözlük için, dilin tüm dönemlerinden yüzlerce kitabı taramıştır. Günde on sekiz saate varan yorucu bir çalışmanın ürünü olan onyedi ciltlik bu sözlük, ölümünden sonra, ikinci eşi Hemda ve oğlu tarafından tamamlanmıştır.

 

İbranice Dil Komitesi’nin başlıca iki hedefi vardı: Bunlardan ilki, kullanılmayan kelimeleri yeniden gündeme getirmek, günlük hayatta kullanılır hale getirmek; ikincisi ise ihtiyaç duyulan yeni kelimeler türetmek ve bunun usulünü oluşturmak. 

 

14 Mayıs 1948’de İsrail İşgal Örgütü kuruluncaya kadar çalışmalarını sürdüren İbranice Dil Komitesi, 1953’te yeniden yapılandırılarak “İbranice Dil Akademisi” ne dönüştürülecekti. İbranice konuşmaya ve öğretmeye çılgınlık düzeyinde tutkun olan Elizer Ben Yehuda, öğretim tekniği olarak “Doğrudan’’ metodunu kullanıyordu. Bu metoda göre öğrenciler hedef dille ilk andan itibaren muhatap kılınıyor, şekillerle ve işaretlerle, dil günlük hayatın içine yerleştiriliyordu. Kısa sürede dile adapte olan ve kelimelerin kullanış biçimini kavrayan öğrenciler gramer bilgisini de böylece uygulamalı biçimde edinmiş oluyordu.Eliezer Ben Yehuda 1922'de, Kudüs'te tüberkülozdan öldüğünde, İsrail Terör Örgütü’nün kurulmasına daha 26 yıl vardı. Ama yeni devletin dili de kültür altyapısı da kurum ve metinleri de çoktan hazırdı. Ve bütün bunlar, ömrü boyunca tek başına deliler gibi çalışan bir adamın ve ondan ilham alanların çabalarıyla gerçekleşmişti.