FITRAT, SEVGİ VE EĞİTİM
İnsan, tertemiz bir fıtrat ve geliştirilebilir yeteneklerle donatılmış olarak dünyaya gönderilmiştir.(1)
“Her doğan, İslâm fıtratı üzerine doğar. Sonra, anne-babası onu Hıristiyan, Yahudi veya Mecusi yapar.”(2) Bu yeteneklerin artması veya eksilmesi, varlık âlemindeki ilahi ayetleri yani işaret ve belgeleri önemsemesine bağlıdır.(3)‘İnsan benliği ve onun yaratılış amacına uygun biçimlenişi şahit olsun; ve nihayet insan benliğine iyiyi ve kötüyü tanıyıp sorumsuz ve sorumlu davranma yeteneğini yerleştiren (şahit olsun) ki: Kim kendini geliştirip arındırırsa, o kesinlikle ebedi mutluluğa ulaşacaktır; kim de kendini geliştirmeyip (içindeki iyilik tohumunu) çürütürse, o kesinlikle kaybedecektir.’(4)
Mükemmel bir yaratılışla varlık âleminde yer alan insan, yaratıcısını dikkate alarak eylemlerine yön verdiğinde, bu özelliklerini muhafaza ederek dünya ve ahiret mutluluğuna ulaşabilir.(5) Ya da aksi yönde hareket ederek varlık âleminin en aşağı, bayağı, en değersiz ve en düşük derecelerine düşebilir.
‘Doğrusu Biz insanı en güzel kıvamda yaratmış, sonra onu başlangıç noktasının en dibine döndürmüşüzdür.’(6)
Bu durumda insanın durabileceği iki yer vardır diyebiliriz:
Biri varlıkların zirvesi; kıvamların en güzeli, makamların en üstünü, diğeri mahlûkatın dibi; başlangıç noktası, aşağıların aşağısı, Esfeli Safilin. Her kim ki amellerini Allah’ı / Allah’ın rızasını gözeterek gerçekleştirirse mahlûkatın zirvesinde (eşrefi mahlûkat), aksi durumda hareket eder ise mahlûkatın dibinde (esfeli safilin) olacaktır.‘Ama doğrusu Biz Âdemoğluna kat kat ikram ederek onu üstün ve şerefli kıldık. Karada ve denizde onlara ulaşım imkânı sağladık. Temiz ve helal besinlerle onları rızıklandırdık ve onları yarattıklarımızın birçoğundan üstün tuttuk’(7)
Yani insan, dilerse üstün ve şerefli bir varlık konumuna ulaşabilir. Bunu yapacak gücü ve imkânı Allah kedisine lütfetmiştir. Ve daha bunun gibi nice sayısız nimeti.
İnsana doğuştan verilen daha birçok nimet, özellik vardır. Sevgi, bu nimetlerin en önemlilerinden biridir. Sevgi, insanları birbirine yaklaştıran, karşılıklı ilişkileri kuvvetli kılan, arkadaşlık ve dostluk bağlarını pekiştiren en güzel nimettir. Sevgi, her mahlûk için hayattır, yaşam enerjisidir. Varlığı ayakta tutan şey sevgidir.(8) Bunun içindir ki, küçükten büyüğe bütün varlıklar yavrularını sevgi ve şefkat ile kollar. Sevgi, Allah’ın kullarına merhametinin bir nişanesidir. Sevgi, Allah’ın kullarını iyiye, hayra ve salih amele yönlendiren lütfüdür. Sevgi, El-Vedud olan Allah’ın kulundan karşılık beklediği tek olgudur. Lakin ‘Vedud olan Allah, sadece çok seven değil, çok sevilmeyi isteyendir.’(9)
Vedud olan Allah varlığı ayakta tutmak için kullarını sevgiyle terbiye eder, eğitir ve iyiliğe sevk eder. Eğitim, insanların tutum ve davranışlarını istenen amaçlar doğrultusunda ve belirli bir plan dâhilinde değiştirme faaliyetidir.(10) Bu değişimi gerçekleştirme, tarihin her döneminde, fert ve toplum için önemli bir konu olagelmiştir. Zira her türlü kötülüğün yok edilmesi veya azaltılması; iyiliklerin, güzelliklerin arttırılması ve yaygınlaştırılması ancak eğitim-öğretim sayesinde mümkündür.(11)
Eğitim ve öğretim, hem insan hem de sosyal hayat için oldukça lüzumlu bir faaliyettir. Çünkü dünya ve ahiret mutluluğuna giden yol, eğitim ve öğretimden geçmektedir.(12) Bundan dolayıdır ki Rabbimiz ilk vahye ‘Oku yaratan Rabbin adıyla’(13) diye buyurmuştur. Yani yüce Allah hayata gözlerimizi açar açmaz bizden okumamızı istiyor, tıpkı Peygamber Efendimiz’ den istemiş olduğu gibi. Peki, ama nasıl? Okumadan kasıt ne? Okunacak olan ne? O, neden okunacak? Yukarıda verdiğimiz ayetin devamına bakıldığında bu emrin öncelikle yaratıcının tanınmasını istediği anlaşılacaktır.
Genel hatlarıyla söyleyecek olursak Kur’an, üç temel alana dikkatimizi çekmektedir. Bunlar, Kur’an, insan ve kâinattır. Yani bu ilk vahiy ifadeleri, Allah’ı hakkı ile tanıyabilmek için önce Kur’an’ın, sonra insanın, daha sonra da kâinatı okunmasını emretmektedir.(14)
Kur’an’ın okunması; öğrenilmesi, öğretilmesi ve yaşanmasıdır.
İnsanın okunması; kişinin kendini bilmesi, kendindeki müspet nitelikleri keşfetmesi, kendine ve diğer insanlara karşı olumlu muamelede bulunmasıdır.
Kâinatın okunması; çevremizde bulunan bütün canlı ve cansız varlıkların incelenmesi ve araştırılmasıdır. Çünkü varlıklar da insanlar için Yüce Allah’ın birer ‘ayeti’ konumundadırlar.(15)
İnsanoğlu doğarken hiçbir şey bilmez ancak, sonradan bilgi sahibi olur. Kur’an bu konuda insanın anne karnında hiçbir şey bilmediğini, dünyaya geldikten sonra bilgi sahibi olmaya başladığını söyler.(16) O zaman insan, eğitilebilen yani öğretilebilen, öğrenme ve öğretme kabiliyetine sahip olabilen bir varlıktır.
1 Musa Bilgiz, Çocuk Eğitiminde Sevgi, s.7.
2 Buhârî, cenâiz 92; Ebû Dâvut, sünne 17; Tirmizî, kader 5
3 Musa Bilgiz, Çocuk Eğitiminde Sevgi, s.7.
4 Şems Suresi,7.8.9.10; Mustafa İslamoğlu, Hayat Kitabı Kur’an Gerekçeli Meal Tefsir, s.1262.
5 Musa Bilgiz, Çocuk Eğitiminde Sevgi, s.7.
6 Tin Suresi, 4.5; Mustafa İslamoğlu, Hayat Kitabı Kur’an Gerekçeli Meal Tefsir, s.1274.
7 İsra Suresi,70; Mustafa İslamoğlu, Hayat Kitabı Kur’an Gerekçeli Meal Tefsir, s.543
8 Mustafa İslamoğlu, Kur’an-a Göre Esma-i Hüsna, s.673.
9 Mustafa İslamoğlu, Kur’an-a Göre Esma-i Hüsna, s.672.673.
10 Mehmet Zeki Aydın, Din Öğretiminde Yöntemler, s.1.
11 Ali Özek, ‘Açış Konuşması’, Çocuk Gelişimi ve Eğitimi, s.3.
12 Musa Bilgiz, Hayırlı Çocuk Yetiştirmenin Temel İlkeleri, s.11.
13 Alak Suresi, 1; Mustafa İslamoğlu, Hayat Kitabı Kur’an Gerekçeli Meal Tefsir, s.1278.
14 Musa Bilgiz, Hayırlı Çocuk Yetiştirmenin Temel İlkeleri, s.11.12.
15 Bu konuda geniş bilgiler için bkz. Bakara 2/118,164,219; Ali İmran 3/190; En’am 6/65,97,98,99,126; Tevbe 9/11; Hicr 15/77; Nahl 16/11,13,65,67,69.
16 Nahl 16/78
Musa Bilgiz, Hayırlı Çocuk Yetiştirmenin Temel İlkeleri, s.13.
