Bireyin ve Toplumun Değişme Yasaları

Bireyin ve Toplumun Değişme Yasaları

Müslümanların düşünce açısından donuklaşması toplumsal açıdan ve toplumun dinamikleri açısından yeni bir şey üretilememesinin en önemli müsebbibi olarak gösterilebilir. Öyle ki, bu yasaların keşfedilme süreci toplumun yeniden dirilmesinin de anahtarı hükmündedir.

Cevdet Said’in “Bireysel ve Toplumsal Değişmenin Yasaları” kitabında bahsedilen alanda önemli tespitlerde ve çözüm önerilerinde bulunmaktadır.

Üstad Cevdet Said’e göre fikir boyutunda meydana gelen donukluk; Müslümanların problemlere özgü toplumsal yasaların varlığını yanlış yorumlamalarına ve yanlış sonuçlar çıkarmalarına neden olmaktadır.

Kur’an-ı Kerim’de; ’’Allah, bir kavim içinde olduğu durumu değiştirmedikçe, onların durumunu değiştirmez’’ (Rad, 11) ayeti Said’e göre bireysel ve toplumsal değişim probleminin çözümünü nefste aramak gerektiğini açıkça vurgular: “Ayette belirtilen hüküm uhrevi ve bireysel bir yasa fikrinden değil, bizatihi dünyevi bir yasanın varlığını gösterir. Zira toplumsal yasalar dünyevi, bireysel yasalar ise uhrevi nitelikler taşır. Yani bireyin tek başına nefsinde olanı değiştirmesi toplumsal alanda köklü bir değişikliğe yol açmayabilir. Zira ayetin belirttiği hüküm toplumun bütününe ilişkin bir yasadır. “

Toplumun kendini değiştirmesi konusunda önemli olan toplum olarak bize özgü olan değişimin niteliğini bilmektir. Yani, toplumsal olarak var olan dinamik yapının farkına varılmasıdır. Aynı zamanda problemin farkına varılması, teşhisi toplumsal sorunun çözümü-tedavisi konusunda bir ipucu niteliği taşır. Nitekim İbni Haldun’un da vurguladığı üzere tıpkı insanlar gibi doğma, büyüme, yaşlanma ve ölme özelliği olan toplumlarla ilgili yasaların keşfi, toplumların ömürlerini uzatabilmekte, ölümlerini tehir edip, hayatlarını devam ettirmelerine etkide bulunabilmektedir.

Bireysel alanda kendini gösteren; tembellik, rehavet gibi hastalıklar nasıl ki bireyleri zihinsel ve bedensel olarak rahatsızlığa sevk ediyorsa, bu tür problemler toplumları da bir kültür deformasyonuna sevk eder. Hatta toplumların hayatlarını kaybedebilecek risklerle (bulaşıcı hastalık hükmündeki fikirler gibi) karşı karşıya kalmasına neden olabilmektedir. Cevdet Said’e göre: “Burada veba salgınında hastalar nasıl karantinaya alınırsa toplumsal hastalıklar esnasında da karantina yöntemi kullanılabilir ve hastalıklı düşüncelere aşı uygulaması yapılabilir.”

Böyle bir yöntemin uygulanması toplumun daha sağlıklı bir şekilde tedavi edilmesini sağlayacaktır. Ayet çerçevesinde yorumladığımız zaman, ayet bütün insanlığı kapsayan ve herhangi bir millete özgü olmayan genel bir yasadan bahseder.  Zira Allah’ın kendine özgü değişimi, toplumun kendi dinamiklerinin farkına varması ve kendisinde (nefsinde) olan problemleri çözmesi sonucunda meydana gelir. Ki Allah’ın vaat ettiği şey de toplumun var olan problemi kendi nefsinde araması, kendi öz varlığını değerlendirmesi ve kendisine verilen emaneti kendi sorumlulukları çerçevesinde değerlendirmesidir.

Sonuç olarak şu denilebilir ki yasa karşısındaki bilgi eksikliğimiz, problemlerin bağlı olduğu yasaları bilmememiz, problemlerin çözümü noktasında çaresiz kalmamıza neden olmaktadır. Ki bunun en bariz örneklerinden biri Batı’nın bilimde gelişmesine neden olan yasaların keşfinde sorun yaşamamızdır. Kanaatimce yapabileceğimiz şey problemleri dış(arıy)a yüklemek yerine, nefsimizde aramamızdır.

Zira Üstad Said’in de vurguladığı üzere, ister bilinç isterse de nefsin içerdiği gözlenebilen veya gözlenemeyen tüm bölgelerde unutulup kalmış bulunsun, nefste olanı değiştirmek insanın görevidir. İnsan, her ne zaman nefse ilişkin yasaları keşfederse değişimi gerçekleştirmeye o zaman güç yetirebilir.

Not: Bu yazı İlahiyat Okumalarında yapılan sunumun metnidir.