Mahallemizin Hikâyesini Anlatan Bir Animasyon Dizi: Rafadan Tayfa
Ülkemizde sanatçılar, Türk kültürünün zengin içeriğinden, karakterlerinden, biçim ve öykülerinden esinlenerek eserler üretmişlerdir. Türk çizgi film senaryolarına genellikle geleneksel anlatılar ve kişiler ise Keloğlan Masalları, Nasrettin Hoca Fıkraları, Dede Korkut Hikâyeleri, 17. yüzyıl gezginlerinden Evliya Çelebi’nin hikâyeleri, Türk gölge oyunu karakterlerinden Hacivat ve Karagöz konu olmuştur. Farklı dönemlerde pek çok kısa metraj filme ve televizyon serisine konu olan bu anlatılar ve karakterler günümüzde de devletin resmi kanalı olan TRT ÇOCUK kanalında yeni yapılan çizgi filmlerin senaryolarına kaynaklık etmektedir. Bunlardan son dönemde en popüler olanı ise Rafadan Tayfa isimli çizgi dizidir.
Rafadan Tayfa çizgi filmi 2014 yılında TRT Çocuk kanalında yayına başlamıştır. Ankara’da yapılan macera türündeki animasyonun yapımcılığını ve yönetmenliğini İsmail Fidan üstlenmektedir. Hikâye, "Rafadan Tayfa" adındaki arkadaş grubunun yaşadığı maceralardan oluşur. Arkadaş grubunun ismi ise bir bölümünde Hayri'nin gruplarına bir isim bulurlarken Kafadan Tayfa yerine açlıktan Rafadan Tayfa demesinden ve onun çarpıcı bir isim olduğu için kabul edilmesiyle ortaya çıkar. 2019 yılı Aralık ayına kadar 110 bölüm yayınlanmış ve biri 2018 yılında biri de 2019 yılında olmak üzere uzun metraj iki animasyon filmi ile başarısını taçlandırmıştır.
“Rafadan Tayfa”, 80’li ve 90’lı yıllarda İstanbul’un Anadolu yakasında bir mahallede yaşayan çocuk grubunun adıdır. Çizgi dizide karakterlerin öne çıkan nitelikleri şu şekildedir: Akın: Akıllı, Hayvan sever, çözüm bulan. Mert: Sinirli, Akıllı, Akın’ın abisi, lider. Kamil: Ailesi bakkal sahibi, çalışkan. Hayri: Obur, konuşkan, Hale’nin abisi. Sevim: Akıllı, grubun en büyüğü. Hale: Hayri'nin kardeşi, Sevim ile iyi arkadaş, kilolu fakat oburluk vurgusu bulunmamakta. Rüstem Abi: Yetişkin, sakin, ılımlı, köfteci. Basri Amca: Yaşlı, huysuz, çabuk sinirlenen fakat yumuşak yürekli. Fatma Nine: Yaşlı, yardımsever. Sadettin Usta: Yetişkin, mahallenin büyüğü, Basri’nin arkadaşı. Ankaralı Ozan(Kukla): Kamil’in oğlu, Saz çalar, şarkı söyler, kaset çıkarmıştır. Yumak: Akın'ın köpeği, Basri Amca'nın yanında kalır, şirin ve yaramaz. Yapımcı ve yönetmen İsmail Fidan, Kamil karakterini oluştururken babasından, Akın karakteri için dayısından, Basri Amca karakterini oluştururken de kayınbabasından esinlendiğini belirtmiştir. Gerçek hayatın içinden ve kişisel tecrübelerden yola çıkılarak oluşturulan bu karakterler çizgi dizinin samimiyetini artırmıştır.
Dönemlendirme için içeriklere bakmak yeterli olacaktır. Misket, topaç çevirme, halat çekme yarışı, vb. oyunlar, bakkal, salça yapma, seyyar köfteci ödev, sebzelerin mahallede kurutulması, eski İstanbul manzarası gibi günlük yaşam etkinlikleri, radyo, kasetçalar, şipşak fotoğraf makinası gibi teknolojik aletler ve kaset, bahçe hortumu, müstakil bahçeli ev, veresiye defteri, ansiklopedi gibi araçlar görülmektedir. Ayrıca Korkusuz Kamil isimli bölümde 1983 yılında oynanan ve Selçuk Yula ve İlyas Tüfekçi’nin golleriyle 3-1 biten Türkiye- Avusturya maçının Kamil’in babasına ait bakkal dükkânında radyodan dinlenildiğini görmekteyiz.
Rafadan Tayfa çizgi dizisinde işlenen değerler üzerine yapılan bir araştırmada ilk 40 bölüm incelenmiş ve aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkmıştır:
Çizgi filmin izlenen bölümlerinde en çok değinilen değerlerin sırasıyla “Yardımseverlik” , “Dayanışma” ve “Bilimsellik” olduğu belirlenmiştir. Bu değerleri sırasıyla “Paylaşma”, “Çalışkanlık, Doğa Sevgisi, Sorumluluk” , “Sabır” , “Özgüven, Sevgi” , “Doğruluk” , “Güven, Merhamet, Saygı” , “Adalet, Dürüstlük, Misafirperverlik”, “Hoşgörü, Estetik” olmuştur.
Ayrıca 36. Bölümde (Rüya Peşinde) aşurenin dağıtılması yer almaktadır. Obur bir karakter olan Hayri, rüyasında arkadaşlarının bir şeyler yediğine dair sesler işitir; fakat onları bir türlü bulamaz. Rüyasında yalnızca üstü kapalı bir yemek ve nar görerek bunun bir bulmaca olduğunu anlar. Daha sonra uyanır ve rüyasını çözmeye çalışır. En sonunda rüyasında gördüğü yemeğin aşure olduğunu anlar. Bölümün sonunda arkadaşları ile yaptıkları aşureleri mahalle halkına dağıtırken görünürler.
Rafadan Tayfa Dehliz Macerası isimli uzun metrajlı film ile birçok bölümde özellikle kitap okuma ve kütüphanelerin önemi ön plana çıkarılmaktadır.
Rafadan Tayfa’nın iki bölümünde kütüphane temasının işlendiğini görüyoruz. ‘Yumak’ın Kulübesi’ adlı bölümde kahramanlarımız, bir yandan Basri Amcanın köpeği Yumak için bir kulübe yapmaya çalışırken bir yandan da Akın’ın gizli gizli gittiği yerin izini sürerler. Akın kendisine, “nerelerdesin” diye soran arkadaşlarına, “öyle güzel bir yerdeydim ki…” diye cevap verir. Bunun üzerine Kamil, “maça mı gittin yoksa” diye sorar. Akın, “hayır” der ve arkadaşlarına gittiği yere ilişkin birkaç ipucu verir: “Boş girersin dolu çıkarsın. Orada çok sessiz olmamız gerekir. Bazen parmak ucunda yürümeliyiz sessiz sessiz.” Bölüm sonunda abisi ve arkadaşları Akın’ın nerede olduğunu bulur. Akın kütüphaneye gitmektedir. Ve Yumak için önerdiği kulübe tasarımını da orada okuduğu kitaplardan öğrenmiştir. Bunun üzerine Hayri, Mert ve Kamil de kütüphaneye gitmeye karar verirler. Rafadan Tayfa’nın ‘Zihin Kütüphanesi’ adlı bölümünde ise kütüphane bu kez bir metafor olarak karşımıza çıkıyor. Mert bir dergide okuduğu yazıyı arkadaşları ile paylaşır: “Bilim adamlarına göre insan hafızası bir çeşit kütüphaneye benziyormuş. Yaşadığımız olaylar, anılar, bilgiler bir kitaplıkta gibi saklanıyormuş. Eğer kütüphanene yani zihnine hâkimsen, odaklanarak hafızanı çok daha iyi kullanabiliyorsun.” Bunun üzerine Rafadan Tayfa ekibi, ‘isim şehir hayvan’ oyununu oynarken bu bilgiyi test etmeye çalışırlar. Ve seyirci sırayla karakterlerin zihinlerine konuk olur. Mert’in zihni tıpkı okuduğu haberdeki gibi bir kütüphaneye benzemektedir. Oyun oynarken aradığı bilgiyi kütüphanenin bilgisayarına yazar, bu şekilde bilginin kayıtlı olduğu rafa ulaşır. Hayri ve Kamil’in zihinleri ise Mert’in ki kadar düzenli değildir. Çünkü onlar Mert’ten daha az kitap okumaktadırlar.
Bugün yerli bir çizgi dizinin kitap okuma alışkanlığını ön plana çıkarma yönündeki çabası önemli ve birçok kampanya etkinlikten daha fazla fayda sağlamaktadır.
Rafadan Tayfa Dehliz Macerası, 26 Ekim 2018 tarihinde gösterime girmiş ve film 1.802.339 kişi tarafından izlenmiştir. Tanıtım metninde; yıkım tehlikesindeki mahallelerini kurtarmak için mücadeleye girişen Rafadan Tayfa ekibinin maceralarını anlatıyor. Bir inşaat firması mahalledeki evlerin sağlam olup olmadıklarına dair rapor çıkarmak için binaları incelemektedir. Ortada henüz bir netice yokken bile oldukça eski olan bu evlerin yıkılacağı söylentisi de mahalleli arasında hızla yayılmış, paniğe yol açmıştır. Hafızasına pek de güvenilmeyen Kuşçu Baba'nın tarihi değerinden dolayı mahalleye dokunulamayacağını söylemesi mahalleli tarafından ciddiye alınmamış, bir tek Rafadan Tayfa'nın dikkatini çekmiştir. Çocuklar Kuşçu Baba'nın kütüphanesinde bu tarihi değerin ne olduğunu öğrenirler; İstanbul'un en eski dehlizlerinden bir tanesi mahallenin altından geçmektedir. Geriye yapılacak tek bir şey kalmıştır, bu dehlizi keşfetmek ve mahalleyi kurtarmak.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı tarafından 2019 yılı Göbeklitepe yılı ilan edilmiş. Göbekli Tepe’de ortaya çıkan bulgular dünyanın kabul ettiği tarih bilgisini yeniden yorumlamaya yol açsa da yazımız bu konu özelinde devam etmeyecektir.
27 Aralık 2019 tarihinden gösterime giren Rafadan Tayfa Göbeklitepe filmi ilk üç günde 586.963 seyirci ile Türk Sinema Tarihinin en hızlı çıkış yapan animasyon filmi olarak layık olduğu teveccühü görmüştür. Filmin tanıtım metni şöyledir: Göbeklitepe’nin keşfi ve devamında yapılan kazılar, tüm dünyada büyük bir heyecana neden olur. Akın, gözlerin Göbeklitepe'ye çevrildiği günlerde Şanlıurfalı arkadaşı Veysi’den gizemli bir paket alır. Akın, paketin içerisinden çıkan bakır siniye anlam veremezken Veysi’den gelen bir telefon durumu daha da karmaşık bir hale getirir. Panik içerisindeki Veysi, birilerinin peşinde olduğunu söylediği sırada telefon kesilir.
Tayfa’nın ilginç motiflerle süslenmiş sininin Göbeklitepe’yle ilgili olduğunu anlaması çok uzun sürmez. Göbeklitepe’nin kaşifi Başkan Amca, Kuşçu Baba’nın yakın bir arkadaşıdır. Çocuklar hep birlikte hem siniyi Başkan Amca’ya göstermek hem de Veysi’yi bulmak için İstanbul’dan Şanlıurfa’ya uzanan bir yolculuğa çıkarlar. Bir kuyruklu yıldız olan Halley’in dünyamızı ziyaret ettiği bir dönemde çocuklar, yolculuklarının fantastik bir maceraya dönüşeceğinden habersizlerdir. Ve bir de davetsiz misafirleri vardır; Patron Kazım Amca.
Macera, Şanlıurfa’da sıcak bir yaz gecesinde evinin damında uyuyan Veysi isimli çocuk karakterin ailesinden hatıra kalan ve kötülerin peşinde olduğu bakır siniyi korumak için İstanbul’daki mektup arkadaşı Akın’a göndermesiyle başlar. Arkadaşının zor durumda olduğunu düşünen ve arkadaşları ile Urfa’nın yolunu tutan Akın’ı bir önceki filmde hırsız karakterini canlandıran Kazım Amca takip etmektedir. Önce trende sonra otobüste devam eden macera Şanlıurfa’ya ait kültürel ögelerle devam etmektedir. Balıklıgöl, sıra gecesi, kebap ve çiğ köfte filmde öne çıkarılan en önemli kültürel değerlerdir. Filmde Göbeklitepe Ören yerinde araştırma yapan Başkan isimli karakter çocukları bilgilendirmekte ve rehberlik yapmaktadır.
Ören yerinde açılan ve 12.000 yıl öncesine giden bir kapıdan geçen karakterlerin bir kısmının günümüzde kalanlarla iletişim kurduğu bir sahnede araya İngilizce konuşan karakterler karışmış ve Hayri’nin azarını işitmişlerdir. Toplasan 5.000 yıllık geçmişi var bir de araya giriyor repliğiyle İngiltere’de bulunan ve bilim adamları tarafından milattan önce 5. Bin yılla temellendirilen Stonehenge’e gönderme yapılmaktadır.
Filme dair daha fazla spoiler vererek izleyicilerin merakını söndürmek istemiyoruz fakat küçük bir sürpriz ile bitirmek gerekirse filmde 12.000 yıl önce Göbeklitepe’yi inşa eden kabilenin şefi olan Aydın isimli karakter için, Şanlıurfa ve Göbeklitepe’nin tanıtımı için kıymetli çabalar sarf eden Şanlıurfa Kültür ve Turizm Müdürü Aydın Aslan’dan esinlenilmiştir.
Rafadan Tayfa Göbeklitepe filmi 2019 yılında Göbeklitepe için yapılmış en kapsamlı, en detaylı ve en öğretici çalışma olmuştur. Çünkü hedef kitlesi olan çocuklara tarihi eserlere saygı, yine arkadaşlık, dürüstlük, affetme ve mücadele değerleri üzerinden aktarılmıştır.
Rafadan Tayfa çizgi dizisi, Rafadan Tayfa Dehliz Macerası ve Rafadan Tayfa Göbeklitepe filmleri kullanılan tekniklerle dünya standartlarında, senaryoları ile kültürümüze ait işler olmuşlardır.
Kaynakça
Sadioğlu, Ö , Turan, M , Dikmen, N , Yılmaz, M , Özkan, Y . "Değerlerin Öğretiminde Çizgi Filmler: Rafadan Tayfa Örneği". İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 19 (2018 ): 240-251 Https://Dergipark.Org.Tr/Tr/Pub/İnuefd/İssue/39149/333173
Şentürk, Ş , Keskin, A . "Rafadan Tayfa Çizgi Filminin Milli Ve Evrensel Değerler Açısından Değerlendirilmesi". Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20 (2019 ): 143-157 Https://Dergipark.Org.Tr/Tr/Pub/Ogusbd/İssue/44338/548307
Taş Alicenap, Ç. (2015). “Kültürel Mirasın Çizgi Film Senaryolarında Kullanılması”. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi. Sayı:37, S.11-26.
Yaşar, E. F. (2015). Çizgi Filmlerin Çocuklar Üzerindeki Etkilerine İlişkin Çok Boyutlu Bir Değerlendirme. Türk Ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2. (5), 70-84.
http://Www.Kutupanne.Com/2019/01/Kitap-Dostu-Cizgi-Filmler-İi/
Tozduman Yaralı, Kevser , Avcı, Neslihan . "Bir Çizgi Filmin Popüler Kültür Açısından İncelenmesi: Rafadan Tayfa". Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi 5 / 1 (Nisan 2017): 449-470 . Https://Doi.Org/10.19145/Gumuscomm.275465
https://boxofficeturkiye.com/film/rafadan-tayfa-gobeklitepe-2014553
