ETKİLİ OKUMANIN ÖNÜNDEKİ ENGELLER
Okumak şart deyip duruyoruz. Diyoruz demesine de önümüze bu kez okumanın kalitesi ve muhtevası ile ilgili bir kısım engelin çıktığını görüyoruz.
Öyleki bu durum bazen kitabın içeriğinin nerede ise incir çekirdeğini dolduramayacak bir kısmı ile yetinilmesine neden olabilmekte, kitabın asıl verim alınacak kısımlarının ıskalanmasına sebebiyet verebilmektedir.
Bu yazımızda engellerden biri olan ön yargılı okumayı ele almaya çalışacağız.
Yazarın aidiyeti, mezhebi, savuna geldiği ekol, hatta mukim olduğu coğrafya okuyucunun eserle ilgili yaklaşımlarını etkileyebilmekte, eserin okunma keyfiyetini esir alabilmektedir.
Yazarın adının ya da soyadının dahi bunda etkili olabildiğini söylesem abartmış mı olurum acaba?
Bu, sanırım okumalarımızın önündeki en yaygın etkenlerden biridir aynı zamanda.
Öyleki kişi mezhebi bir takıntıya sahipse eserin her cümlesini bu minvalde okuyabilmekte, algısına, düşünce dünyasına aykırı en ufak bir cümle dahi eseri mahkûm etmesine yetebilmektedir.
Hazret kelimesinin bir ismin önünde hasbelkader olmaması ya da bir sahabe isminin bir cümlede iki defa geçmesi, zihnindeki şimşeklerin yağmura, tipiye hatta fırtınaya dönüşmesine neden olmakta, bulunduğu mevzinin istikbali icabınca(!) karşı taarruza geçmeyi büyük cihad olarak görebilmektedir.
Osmanlıyla ilgili resmi kabulün dışına çıkamayanların toptancı ret yaklaşımlarına da bu şekilde yaklaşmak mümkündür. Osmanlı yıkılmışsa veya bazı kurumlarında çürüme varsa artık Osmanlı’nın çizilmemesinde herhangi bir beis görmez bu yaklaşım sahipleri.
Hz Peygamberin “ilim Çin’de de olsa bulup alın” ifadelerini bu yaklaşım sahipleri nereye koyuyor doğrusu merak ediyorum.
Önüne gelen her kitabı eleştirme mantığı, kibir ve bencillikten (Dediğim dedik, çaldığım düdük gibi) kaynaklanmıyorsa ortada ciddi bir mantık-algı problemi olduğu anlamına gelir.
Oysa her kitap bize meçhule açılan bir kapı özelliğindedir. Bu kapıdan girerken, yazarın öznel düşüncelerine karşı eleştirel bilinç gerekli olmakla birlikte, okumaya başlamadan kurulan her hüküm cümlesi kitabın istifade boyutunu bazen sıfırlabilmekte, elde edilecek bilgileri en asgariye indirmektedir.
Hayatın değişen yanlarına karşı, Peygamber Efendimizin “iki günü eşit olan ziyandadır” hadisi mucibince okuduğumuz eserlerden hikmet ve rahmet devşirmeyi ilke edinmemiz gerekmez mi?
Bu hadisi, herhangi bir ayırım yapmadan yaptığımız tüm okumaların temel ilkesi olarak kabul etmemiz gerektiği kanaatindeyim.
Önyargılarımızı bir kenara bırakmadan yapacağımız okumalardan, işleyip kendi zihin dünyamızı zenginleştireceğimiz maddeler bulmamız, bulduğumuz hammaddeleri işleyip davranışlarımızı zenginleştirmemiz muhal görünmektedir.
Şunu söylemeye çalışmıyorum: Kitabı elimize aldığımız gibi kendi özel düşüncelerimizi veya ideallerimizi bir kenara bırakalım. Hayır. Zaten bu pek de mümkün değildir. Problem olan, öğrendiklerimizi ön kabullerimizin terazisine vurmamız, ölçü olarak ön kabullerimizi okumalarımızın merkezine yerleştirmemizdir.
Öyle ki, iyi bir okuyucunun her okumada düşünce ufkunu geliştirmesi, yaşantısını zenginleştirecek çıkarımlarda bulunması, varolan kabullerini sorgulaması ve zayıf kısımlarını güçlendirecek bir özellik kazandırması gerekmez mi?
Yaptığımız okumalardan istediğimiz verimi alamıyor ve okumalarımız hayatımızda bir dinamizm yaratmıyorsa, bu, okumalarımızı ne kadar ön yargılardan uzak yaptığımızı sorgulamamızı gerektirir.
Bu okuma şeklinin sadece buna sahip olanla sınırlı bir tahribat yaratmadığını da belirtmek isterim.
Nasip olursa konuya devam edeceğiz.
